آشنایی با انواع تسبیح ها و ویژگی آنها
برای اولین بار مسیحیان از تسبیح استفاده می کردند؛ پس زمان پیدایش تسبیح به دوران مسیحیت بازمی گردد. آنها صلیب را از انتهای تسبیح آویزان کرده و به عنوان وسیله ی زینت استفاده می کردند و بیشتر به عنوان گردنبند به گردن خود می آویختند، (به خصوص اسقف و افرادی که در کلیسا مشغول کار بودند)، جنس این تسبیح ها عموماً شیشه ای بوده است. به طور کلی تسبیح از تراش مجموعه ای سنگ قیمتی ، نیمه قیمتی ، گِل پخته ، چوب درختان ، صدف و شیشه ساخته می شود.
همانطور که ذکر شد استفاده از تسبیح از دیرباز در فرهنگ ادیان مختلف به ویژه در فرهنگ ما وجود داشته است و افراد گوناگونی با اهدافی متفاوت از آن استفاده می کرده اند. امروزه هم استفاده از تسبیح در میان بسیاری از افراد و به خصوص جوانان رواج دارد.
معنای تسبیح:
تسبیح به معنای حمد، ذکر ، نیایش ، سُبحه (سبحان الله گفتن)، یاد کردن خدا به نیکی است. مسلمانان به مهره هایی که برای شمارش ذکر سبحان الله (۳۳ مرتبه) ، الله اکبر (۳۴ مرتبه) و الحمدالله (۳۳ مرتبه ) و … به رشته کشیده می شود ، تسبیح می گویند. تسبیح حضرت زهرا (س) که بعد از نمازهای واجب سفارش شده از اهمیت زیادی برخوردار است.
زمان پیدایش تسبیح تاریخچه تسبیح
بطور کلی تسبیح از دوران مسیحیت پیدا شده و مسیحیان تسبیح های طویلی را که از انتهای آن صلیب آویز می کردند به گردن می آویختند . در ابتدا این تسبیح ها حکم زینت را داشته و برای جنس دانه های این تسبیح از همه چیز استفاده می کرده اند که اغلب آنها شیشه ای بوده است.
بعدها کشیش های نستورین که در شرق می زیستند از آن برای ذکر اوراد استفاده کردند و بعضی از کاتولیک ها نیز به همین منظور آنرا بکار می بردند .
اما پرتستان‌ها هیچوقت بدین شکل از تسبیح استفاده نکردند و حتی استعمال آنرا بدان منظور منفور می دانند زیرا می گویند در کتاب خدا راجع به آن اشاره‌ای نشده و بطور کلی کسانی را که از تسبیح به منظور اعمال دینی استفاده می کردند تقبیح کرده و به اوهام پرستی و خرافات متهم کرده اند.
آنها بر این عقیده اند که عیسی تقلید و اوهام پرستی را منع می کند و استعمال تسبیح و امثال هم را از احکام مردم حساب می کند نه از احکام خدا . آنگاه که کاتبان و فریسیان اورشلیم نزد عیسی آمده گفتند، چرا شاگردان تو از تقلید مشایخ تجاوز می نمایند، او در جواب گفت، شما نیز به تقلید خویش از حکم خدا چرا تجاوز می کنید سپس عبادت را عبث می کنند زیرا که احکام مردم را به منزله فرائض تعلیم می دهند .
جنس تسبیح
تسبیح ها معمولا از جنس گل و از خاک های متبرک ساخته میشوند. تسبیح از تراشیدن و شکل‌دادن مواد گوناگونی همچون سنگهای کهربا، فیروزه، عقیق و خُماهان، و نیز گل پخته که گاه مانند خرمهره لعاب داده‌شده‌است درست می‌شود. همچنین برخی از تسبیح‌ها را از تراشیدن و تیله‌وار نمودن چوب سخت و تیره‌رنگ درخت بان یا یُسر می‌سازند که گاه آن را نقره‌کوب نیز می‌نمایند.
به مهره بلندتر وبزرگ تر تسبیح که هر دو انتهای نخ تسبیح را از آن بیرون آورده و به هم گره می‌زنند شیخک میگویند. همچنین به هر یک از مهره‌های تسبیح آخوندک هم میگویند.
در اینجا به معرفی برخی از انواع تسبیح بر اساس تعداد دانه می پردازیم:
1- تسبیح معمولی:
این تسبیح 99 دانه می باشد یعنی سه تا دسته ی 33 تایی از دانه های تسبیح که از یک دیگر به کمک مهره ای کوچک تر جدا شده اند. به آن تسبیح 101 دانه نیز می گویند.
تسبیح معمولی اغلب بیشتر در خانه ها و یا مساجد به چشم می خورد.
2- تسبیح اصلی:
اگر تسبیحات خانم فاطمه زهرا را می خواهید بگویید، بهتر است از تسبیح اصلی که در آن تنها 33 مهره به بند کشیده شده، استفاده کنید.
3- تسبیح هزار دانه:
همان طور که از اسم آن مشخص است، بسیار بلند می باشد و برای افرادی که همیشه در حال ذکر گفتن هستند و یا تعداد زیادی ذکر نذر می کنند، مناسب می باشد.
اجزای تشکیل دهنده تسبیح عبارتند از :
1- شرابه :
معمولاً از نخ مخصوص تسبیح یا آلیاژهای ترکیبی ساخته می شود. شرابه تسبیح های گران قیمت از جنس نقره یا منجوق هایی از جنس خود تسبیح و یا به ندرت از سنگ های قیمتی است.
2- شیخک یا صوفی :
شیخک از جنس دانه های تسبیح و به شکل مخروطی ساخته می شود. از دانه های تسبیح بزرگتر است و دو سر رشته تسبیح را به هم متصل می کند. و بعضی مواقع در انتهای آن از منگولک استفاده می شود.
3- دانه ها :
قسمت اصلی تسبیح از دانه ها تشکیل شده است.
4- عدسی :
برای تقسیم تسبیح از عدسی استفاده می شود تا فاصله بین تعداد دانه ها را از هم متمایز کند. در ساخت تسبیح های ۱۰۱ دانه ۲ عدسی به کار می برند. این عدسی ها از جنس و شکل خود دانه های تسبیح ولی بسیار ریزتر و به شکل عدس می باشند. عدسی با آلیاژهای ترکیبی نیز درست می شود.
انواع دانه بندی ها:
تسبیح ۲۵ دانه:
در ساخت آن از دانه های درشت استفاده شده و جنبه سرگرمی دارد و بیشتر جوانان از این نوع تسبیح ها استفاده می کنند.
تسبیح اصلی :
تسبیح اصلی تسبیحی است متشکل از سی و سه دانه ،که برای ذکر تسبیحات حضرت زهرا ساخته شده است .و درون هر جانمازی چه در منزل و چه مساجد و زیارتگاه ها به وفور دیده می شود. جنس دانه های این تسبیح از سنگ های قیمتی فیروزه ، عقیق ، تربت امام حسین (ع) و … است. دانه های آن درشت تر از تسبیح های ۱۰۱ دانه است.
تسبیح‌ها انواع بسیار گوناگونی دارند که با توجه به ویژگی‌های آن به معرفی هر یک می‌پردازیم.
- - تسبیح ۳۴ دانه :
همان تسبیح ۳۳ دانه است با این تفاوت که در شمارش دانه های آن شیخک را هم به حساب آورده اند.
- - تسبیح ۱۰۰ دانه :
توسط دو عدسی به ۲ قسمت ۳۳ دانه و یک قسمت ۳۴ دانه تقسیم شده است. یک قسمت برای الحمدالله و حمد خداوند ۳۳ مرتبه ، یک قسمت برای تسبیح خداوند سبحان الله ۳۳ مرتبه و آخرین قسمت برای تکبیر و ذکر الله اکبر ۳۴ مرتبه است
- - تسبیح هزارتایی
این تسبیح را دانه های زیادش معروف کرده است . مخصوص کسانی است که به ذکر علاقه زیادی دارند یا نذر هزار تایی اذکار یا بیشتر می‌کنند از این تسبیح ها استفاده می کنند . این تسبیح مخصوص افراد اهل ذکر و دراویش می باشد که به تسبیح ذکر معروف است و معمولاً جنس آن از خاک تربت امام حسین (ع) می باشد.
از همان لحظه اولی که وارد مغازه‌ها میشوند به ویژ وقتی به اماکن زیارتی به خصوص مشهد مقدس می رویم دانه های رنگی آن از در و دیوار آویزانند و تا لحظه‌ای که دست به دست می‌چرخند و به سجاده‌ها می‌رسند، رنگ و لعاب زیبایشان و صدای تَق‌تَق‌شان در چشم‌ها و سجاده‌های ما دلبری می‌کنند. دانه‌هایی که همراه با ما ذکر میگویند. در اینجا با ما همراه باشید تا با دنیای انواع تسبیح ها و جنس آنها آشنا شویم.
- تسبیح تربت : همانطور که از نام این نوع تسبیح مشخص است، دانه‌های زیبا و با ارزش آن که دارای بوی خوش شبیه به عطر بهشت است از خاک متبرک به ویژه خاک کربلا ساخته شده و پیشنهاد ما به شما این است که هنگام خرید تسبیح تربت در حفظ و نگهداری آن کوشا باشید؛ چرا که مهره‌های خوشبو و از خاک ساخته شده این نوع تسبیح حساس بوده و با یک فشار سریع خرد می‌شود، قیمت این تسبیح مناسب است اما باید مواظب آن باشید
همینطور ما می‌توانیم هنگام سفر به کربلا با خرید تسبیح تربت به عنوان هدیه و سوغات مناسب اطرافیان و دوستان خود را خوشحال کنیم.
تسبیح ام البنین(س):
تسبیح حضرت ام البنین (س) به دلیل داشتن دانه های رنگارنگ و متنوع طرفداران زیادی به ویژه در میان بانوان دارد. در علت نام گذاری این تسبیح روایات متفاوتی وجود دارد. یکی از آن ها این است که حضرت ام البنین(س) دانه های تسبیح های پاره شده را جمع آوری می کردند و آن ها را به بند می کشیدند و تسبیح جدیدی می ساخته است. در هرصورت این تسبیح، بسیار پرطرفدار است و برخی از آن به عنوان یک وسیله تزیینی یا گردنبند هم استفاده می کنند.
تسبیح های عقیق و فیروزه:
از این دو سنگ ارزشمند تنها برای ساخت انگشتر عقیق و انگشتر فیروزه استفاده نمی شود! بلکه تسبیح هایی هم از سنگ های عقیق و فیروزه ساخته می شوند. کسانی که به سنگ های قیمتی علاقه دارند پیشنهاد می شود از این نوع تسبیح ها استفاده کنند.
زمان خرید تسبیح فیروزه یا عقیق، حتما باید دقت کنیم که حتما این سنگ ها سنگ اصل باشند. از معروف ترین مدل های عقیق و فیروزه، نوع یمنی و نیشابوری آن هستند. تسبیح فیروزه در شهر نیشابور تولید می‌شود و تسبیح عقیق در کشور یمن. البته علاقه‌مندان برای خرید این تسبیح به قیمت ارزان‌تر میتوانند نوع چینی یا آمریکایی اش را در دست بگیرند.
مزایا: رنگ زیبا و کیفیت بالای دانه های تسبیح
معایب: قیمت بالای آن و دسترسی سخت تر به این نوع تسبیح
تسبیح کهربا:
کهربا (Amber) ماده ای طبیعی، آلی و معمولا شفاف با سختی 2 تا 2.5 است که از فسیل شدن صمغ طبیعی گیاهان به خصوص درخت کاج ایجاد می شود. نام آن از “Ambar” واژه ای عربی به نام “عنبر” گرفته شده که یک ماده رنگی مومی شکلی است و از عنبر ماهی جدا می شد. در گذشته از خواص سنگ کهربا در جهت پزشکی و به عنوان مرحم زخم استفاده می شد.
کهربا گوهری ارگانیک و جواهری آلی است و به عبارتی محصول پروسه های بیولوژیکی موجودات زنده می باشد. این ماده برای فسیل شدن وارد یک چرخه اکسیداسیون تصاعدی می گردد، جایی که مواد آلی تشکیل دهنده آن درگیر ترکیب شدن با اکسیژن و پلیمریزاسیون که واکنشی تکمیلی است می شود. در این هنگام دو یا چند مولکول با یکدیگر ترکیب شده و هیدروکربن اکسیژن را تولید می کند، که از اتم های کربن ، هیدروژن و اکسیژن همان مواد آلی اولیه ساخته شده اند.
تسبیح‌های کهربا، رنگ زرد مایل به آجری دارند . دانه‌های آن بسیار درشت است و از یک نوع فسیل دریایی ساخته میشوند . نوع آلمانی کهربا خیلی معروف و مرغوب است؛ اما کهربای دریای بالتیک چنگی به دل نمی‌زند . کهربا دو تا ویژگی جالب دارد . اول این که وقتی روی آن دست کشیده شود، تولید الکتریسیته ساکن می‌کند و چیزهایی مثل کاغذ را بلند می‌کند و دوم این که وقتی همان مالش دست را تکرار کنی تا کهربا کم کم گرم شود، بوی لیمو می‌دهد .
تسبیح شاه مقصودی
شاه مقصودی سنگی بسیار ویژه ای دارد. به گونه ای که ارزش آن با گذر زمان همانند قالی های کرمان، بیشتر می شود. مرکز اصلی ساخت این سنگ در قندهار و جلال آباد است. شاه مقصود در رنگ های سبز و زرد تولید می شود و از نظر ارزش گذاری، رنگ زرد آن در اولویت است.
هر چه این تسبیح بیشتر در دست قرار بگیرد و استفاده شود، بر قیمت آن افزوده تر می شود. زیرا سنگ های آن به تدریج و در تماس با دست، شفافیت و زیبایی بیشتری پیدا می کنند. این تسبیح که از محبوب ترین مدل ها میان کلکسیونرهای تسبیح است، از آن گذشته خاصیت پادزهری این سنگ نیز دلیل دیگری برای خاص بودن آن می باشد. پس اگر در میان انواع تسبیح ها تصمیم به خرید تسبیح شاه مقصودی دارید، پیشنهاد می کنیم تا انواعی از آن را که چندین دست گشته را خریداری نمایید.
تسبیح سندلوس:
آنچه که امروز شما با نام سندلوس (sandeloos) می شناسید در طی سالیان دراز اسامی متفاوت و تجاری مختلفی داشته است. گفته می شود فاتوران (نام ماده ای ترکیبی طبیعی از کهربا و رزین های طبیعی دیگر است که اولین بار توسط یک شیمی دان عرب با اسم فتورن، طی قرون 17 تا 19 میلادی در خاورمیانه ساخته شده است و بخصوص به عنوان مهره هایی برای مسلمانان کاربرد زیادی داشت.
در آلمان شخصی به نام Traun و پسرش نام اصلی “فتورن” را حفظ کرده و تولیدات انبوه خود را تحت برندی با همین نام آغاز کرد. رزین های مصنوعی ساخته شده از ترکیبات فنول – فرمالدهید بِیک لایت بود و از آنها برای تولید مهره استفاده می شد. آنها در قرن بیستم این روش را توسعه و تا سال 1940 از آن تولید کردند. از آنجایی که طی جنگ جهانی دوم و هنگامی که نیاز به مواد اولیه به شدت بالا رفته بود متوقف شد. گفته می شود نمونه هایی از ترکیب این ماده با شیشه هم بخصوص در طی جنگ جهانی دوم تولید می شد.
به همین دلیل است که مهره های سندلوس های آلمانی قدیمی امروزه کمیاب و گردنبند های ساخته شده از آنها کمیاب تر هستند. ظاهرا این مهره ها به ترکیه تحت نام سندلوس صادر می شدند. امروزه مهره هایی از این جنس با عنوان تسبیح سندلوس آلمانی اصل بین مسلمانان بسیار خواهان دارد. قیمت آنها در واقع بر اساس قدمت آنها مانند عتیقه جات است.
تسبیح های سندلوس های قدیمی با تسبیح های پلاستیکی امروزی فرق دارند.در حقیقت مهره های ساخته شده از جنس بِیک لایت یک ترکیب پلیمری از فنول و فرمالدوئید هستند که از اولین نمونه های تولید شده پلاستیک بوده توسط دکتر Leo Baekeland بلژیکی اختراع شده است. هر دو ماده بسیار سمی و خطرناک هستند و علاوه بر هزینه بالای تولید، در چرخه بازیافت پلاستیک هم مشکل آفرین اند. بنابراین اکیدا توصیه می شود که سندلوس های قدیمی از این جنس را درون دهان خود قرار ندهید.
نقش ترکیه در تولید تسبیح سندلوس
ترکیه اولین وارد کننده رزین بِیک لایت در خاورمیانه بود که ابتدا از این جنس برای دستگیره اثاث خانه و کمد وارد شد. خیلی زود ترکیه ای ها فهمیدند که حکاکی روی این مواد رزین آسان و تراش و تبدیل آنها به مهره های تسبیح برای عبادت کنندگان بخصوص مسلمانان بسیار جذاب و سود آور است.
در واقع آنها سندلوس های رزینی مصنوعی آلمانی را جایگزین کهربا که تا کنون استفاده می شد کردند. هر استادکار نسخه سری خودش را برای آغشته کردن این نوع مواد با انواع مایعات و روغن ها و حتی حرارت دهی برای تغییر شیمیایی و فیزیکی و تولید مواد محصولاتی جذاب را داشت. در هر صورت آنها این مهره ها را با نام تجاری سندلوس به کشورهای مسلمان از جمله ایران صادر کرده و می کنند.
نمونه های بِیک لایت و کتالین نیز از انواع دیگر مهره های سندلوسی هستند که نوع قدیمی آنها کمتر دیده شده و هزینه آنها برای یک تسبیح شاید تا ششصد هزار تومان تا چنین میلیون تومان نیز باشد. در کشورهای خارجی نیز اولین اشیا یا مهره های کلکسیونی ساخته شده از اولین پلاستیک های مصنوعی بِیک لایت یا… بسته به قدیمی تر بودن آنها قیمت های متفاوتی دارند.
سندلوس های امروزی چیزی جز پلاستیک هایی از جنسBakelite یا Catalin نیست. از طرفی قیمت مهره یا تسبیح اصلی سندلوس با جنس بِیک لایت بر اساس قدمت و تاریخ تولید آنها برمی گردد. نمونه های فاتوران اولیه که طبیعی بودند نیز بسیار نادر هستند. در مورد قدمت راهی جز بررسی کارشناس حرفه ای نیست.
سندلوس مانند تسبیح شاه مقصود، به مرور زمان و استفاده از این تسبیح، کیفیت و زیبایی آن بیشتر می شود. تسبیح سندولوس در رنگ های مختلفی همچون آبی، سبز، زرد و قرمز برای خریداری علاقه‌مندان قابل دسترسی است و در کشورهایی مثل روسیه، آلمان، ترکیه، و شهر تبریز در ایران تولید می شود. دانه‌های این نوع تسبیح از مواد شیمیایی ساخته شده است.
تسبیح مرجان :
همانگونه که از اسمش مشخص است این تسبیح منشأ دریایی دارد و از مرجان های دریایی ساخته شده است. تسبیح های مرجان آکبند، سفید رنگ هستند؛ اما وقتی که توی دست می‌گردند تغییر رنگ می‌دهند و بسیار خوش رنگ می باشد. اول زرد و نارنجی و بعد قرمز. تسبیح‌های مرجان قرمز، هم خیلی قشنگ‌تر هستند و هم خیلی مرغوب‌تر و البته گرانتر. . این تغییر رنگ یکی از دلایل اصلی برای انتخاب این نوع تسبیح است.
تسبیح یسر:
یسر گیاهی دریایی است که در آبهای گرم دریای احمر در نزدیکی سواحل کشورهای مصر و عربستان یافت می شود. امروزه با بالا رفتن آلودگی های نفتی و برداشت های بی رویه از این گیاه سواحل دریای سرخ با کمبود این گیاه مواجه شده است و این مسئله باعث شده است مانند ادوار گذشته ،ساخت و عرضه تسبیح یسر به سادگی امکان پذیر نباشد.
گیاهان یسر برای رشد و تکثیر به دو دسته نر و ماده تقسیم می شوند:
تسبیح های که از گیاه یسر ماده درست می شوند به دلیل باز شدن و ورقه شدن معمولا با مفتول های ظریف طلا، نقره، مس و گاهی اوقات آلومینیم، مفتول کوبی می شوند. در این میان تسبیح های اساتید تبریزی که طلاکوب و نقره کوبی می شوند شهرت جهانی دارند.
تسبیح های ساخته شده از گیاهان یسر نر به دلیل چسبندگی لایه ها نیازی به نقره کوبی یا طلاکوبی ندارند و در بازار تسبیح یسر نر از تسبیح یسر ماده در حالت عادی گرانتر و با ارزش تر است، مگر این که نقره یا طلاکوبی استاد خاصی باعث گرانی و ارزش تسبیح گردد.
لازم به ذکر است که گاهی اوقات از نگین های جواهراتی نظیر یاقوت سرخ یا زمرد و یا از فیروزه و مرجان در مخراجکاری و جواهرنشانی تسبیح یسر استفاده می شود، این کار زیبایی و ارزش هنری آن را چندین برابر می کند. دلیل گرانی و کمیاب بودن تسبیح های یسر نر این است که با گذشت زمان و استفاده مکرر کیفیت تسبیح بالاتر می رود و مانند تسبیح های شاه مقصود کارکرده این تسبیح ها از تسبیح های نو گران تر هستند.
یکی از نکات مهم در خرید تسبیح های یسر، بررسی شیخک تسبیح است چرا که شیخک تسبیح یسر استحکام کمتری نسبت به دانه ها دارد و در اثر استفاده زیاد و یا ضرب دیدن به راحتی می شکند و این موضوع بر روی قیمت تسبیح تاثیرگذار است و از قیمت آن می کاهد و مکررا دیده شده است که شیخک تسبیح های یسر تعویض شده اند .
این نوع تسبیح شادی آفرین با رنگ سورمه‌ای که ساخت کشور تایلند و عربستان سعودی است، وقتی به مدت اندک در دستمان قرار بگیرد بوی جوهر خوشنویسی اش طوری فضا را پر می‌کند که افراد از آن لذت می‌برند. تسبیح یسر از لوله کردن برگ‌های یک درخت ساخته می‌شود.
تسبیح پلاستیکی
رایج ترین مدل تسبیح که در قیمت های پایینی عرضه می شوند، تسبیح های پلاستیکی هستند. این نوع تسبیح معمولی، رنگارنگ و از متنوع‌ترین تسبیح‌های موجود در بازار است و به هر رنگی که بخواهیم در بازار یافت می شود و به قیمت بسیار ارزان می‌توان آن را خریداری کرد. این تسبیح ها در شکل و مدل های متفاوتی وجود دارند و تقریبا در هرجایی می توان نمونه هایی از آن را دید. البته قیمت هر نوع تسبیح با توجه به جنس آن کاملا فرق می کند..
تسبیح صندل:
تسبیح صندل، از یک نوع چوب معطر هندی ساخته می‌شود و بویی شبیه بوی عود دارد.
تسبیح جوین:
زادگاه این تسبیح شهری در نزدیکی مشهد به نام «جوین» است. کار خیلی از مردم جوین، تسبیح سازی است. اگر رنگ تسبیح، قرمز اناری بود و در نور شفاف بود، همان جوین مرغوب است که به «علیمرادی» معروف است. اما جوین «عباس آباد» در نور، شفاف نیست. قیمتش هم خیلی کمتر است. سنگ جوین هم باید توی دست بچرخد تا رنگ سیاهش کم کم به اناری بزند. . برای خرید طلا آنلاین به سایت کافه طلا مراجعه کنید.
