مینا صبی ( اهوازی)
شاید نام مینای صُبی کمتر به گوشتان خورده باشد و البته تلقی عام هم از میناکاری بیشتر به سمت میناکاری های هنرمندان اصفهان و ظروف میناکاری آبی و سفیر مینا و مس اصفهان سوق پیدا می‌کند. هنر مینای صُبی هنر میناکاری بر روی طلا بوده و عموماً از خانواده زیورآلات میتوان سراغ آن را گرفت.صنایع دستی ایران از نظر تنوع و نقش و رنگ غنی هستند. هنرهای دستی، برگرفته از ذوق و خلاقیت هنری، مهارت فنی، مواد اولیه طبیعی و بوم آورد و بینش صنعتگران نسبت به جهان پیرامونی آنان است. میناکاری هنری آمیخته از آتش و خاک و رنگ است، که قدمت آن به حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و برای زینت دادن به زیور آلات و ظروف مختلف از آن استفاده میشود.
بر اساس مطالعات انجام شده این هنر ابتدا در ایران شکل گرفت و سپس به نقاط دیگر جهان صادر شد.در دوره ساسانیان بشقاب‌های کشف شده، که میناکاری شده اند. اوج شکوه این هنر در دوره سلجوقیان است. برای مدتی و در دوره قاجاریه میناکاری از تب و تاب افتاد تا اینکه شکرالله صنیع زاده میناساز برجسته ایرانی، کارگاهی را به راه انداخت و هنرمندانی را در آن پرورش داد تا میناکاری را به روزهای پرشکوه گذشته بازگرداند.اهواز از حیث صنایع دستی و هنرهای سنتی بعنوان شهرملی مینای صبی شناخته می شود.
مینا صبی ( اهوازی ) :
مینای صبی از رشته های هنری خاص استان بوده که توسط هنرمندان صنایع دستی صابئین مندایی تولید می شود . (وجه تسمیه آن نیز به همین دلیل می باشد).در گذشته میناکاری بر روی احجام نیز صورت می گرفته اما اکنون اغلب بر روی زیورآلات انجام می شود.ساخت زیورآلات و مینا کاری بر روی آن هردو توسط خود صنعتگر انجام می گیرد.مواد اولیه مصرفی طلاو نقره بوده و نقوش بکار رفته در آن تصاویر کوه،قایق،نخل،شتر،لنج،پل اهواز و ... می باشد و تنها منطقه تولید آن در کشور و استان شهرستان اهواز می باشد.
لازم به ذکر است این مینا با میناکاری در اصفهان بسیار متفاوت و مجزا می باشد بطوری که هنرمند بر روی قسمتی از طرح نیز به شیوه حکاکی قلمزنی انجام می دهد. درواقع هنر میناکاری آمیخته با ظرافت و زیبایی صرفا بر روی فلزات گران‌بها مانند طلا و نقره کار میشود و از صنایع دستی ویژه شهر اهواز است که به دست توانای اساتید میناکار هموطنان صابئین مَندایی انجام میشود. خاك و آتش، طلا و نقره و گوگرد. ميناي صبي به هيچ ميناي ديگري در جهان نمي‌ماند.
اهواز تنها نقطه‌اي در جهان است كه مينايش با دست ساخته مي‌شود و روي طلا و نقره شكل مي‌گيرد. ميناي اهواز را «ميناي صبي» مي‌نامند زيرا اين مينا از هزاران سال پيش به دست صنعتگران مندايي يا پيروان حضرت يحيي(ع) ساخته مي‌شده است. هنر ميناكاري نسل‌به‌نسل در ميان مندايي‌ها يا صائبين چرخيده تا به امروز رسيده است؛ امروزي كه شهر اهواز به نام شهر ملي ميناكاري خوانده مي‌شود. صائبين به ميناكاران شهرت دارند و صنايع‌دستي اول آنها هم ميناي صبي يا طلاي صبي است. اين مينا برخلاف ميناي اصفهان روي طلا با عيار بالا و نقره با خلوص بالا كار مي‌شود، قلم‌زني دارد و نقش‌هايش ساده اما در ساحت معنا فراخ‌تر است.
شته مینای صُبی قدمتی بالغ بر 700 سال دارد و منحصراً توسط اقلیت دینی صابئین مندایی در شهر اهواز توسط استادان این رشته انجام میشود.میناکاری روی طلای هنری زیبا و چشم‌نواز و البته خاص زرگران صابین مندایی خوزستان. میناکاری منداییان دهه‌هاست که به یکی از جاذبه‌های گردشگری و اقتصادی اهواز تبدیل شده است.
اگر گذرتان به بازار سرپوشیده اهواز بیفتد زرگرانی را می‌بینید یکدست سپیدپوش که در مغازه‌های طلافروشی سرگرم ساخت سفارشاتی هستند که به آنها «میناکاری صبّی» گفته میشود. حالا چرا به این سبک میناکاری صبی گفته میشود، دلیلش این است که قوم صابئین مندایی از پیروان حضرت یحیی در استان خوزستان زندگی می‌کنند و تنها سازندگان مینا از جنس فلز هستند و برندی نام آشنا در صنعت طلا و جواهر است. طائبین خوزستان به عنوان نیاکان و پیروان حضرت یحیی علیه السلام بوده که بنا بر علل مختلف در قرن هفتم هجری قمری به نواحی جنوب ایران اهواز و کشورهای همسایه کوچ کرده و امروز از ایشان به عنوان صائبین مندایی یاد میشود.
در هنر میناکاری صائبین، از نمادها و سمبل های ویژه خوزستان و اهواز بهره برده و هنر مینای صُبی هنر منحصر به فردی است که اصول و شیوه آن شفاهاً و سینه به سینه به هنرمندان نسل های بعد به امانت سپرده شده است. هنرمندان صائبی از هنر میناکاری بر روی فلزاتی نظیر طلا و نقره استفاده کرده و پیوسته شاهد محصولاتی جدید، زیباتر و متفاوت تر هستیم. همچنین هنر مینای صُبی بیشتر در حوزه زیورآلات و جواهر دارای عملکرد درخشانی بوده است.
سمبل ها و المان های موجود در حوزه میناکاری صُبی چون نخل، قایق، کارون، پل‌های تاریخی و… بوده که ملهم از نمادها و سمبل های استان خوزستان است. قدمت تاریخی مینای صُبی را به قرن ها قبل ارجاع می‌دهند. لیکن بنا بر مشاهدات و گزارشات رسمی امروزه تمامی شهروندان مندایی و سازندگان زیورآلات سفال و شیشه در شهر اهواز بوده و آنجا مستقر می باشند.مینای صُبی محصولی زیبا و منحصر به فرد بوده و اعتبار صنایع دستی خوزستان و اهواز میباشد.
تاریخچه مینا صبی :
قدمت هنر میناکاری منداییان با توجه به ظروف بر جای مانده از قرون گذشته دستکم هزار سال تخمین زده میشود. مینا کاری بر روی فلزات ابتدا بر روی فلزات کم‌ارزش‌تر و البته کاربردی بوده و به مرور و با توجه به پیشرفت صنعتگران این قوم بر نقره و طلا وارد شده است.صنعتگران مندایی با زبردستی و هنرمندی تمام نقوشی همچون نخل، بلم، شتر، گل و … را بر روی گوشواره و گردنبند و النگو و انگشتر با استفاده از مینا خلق می‌کنند و همه مراحل از تهیه تا ساخت و پایان سفارش کاملا به روش سنتی است و بدون استفاده از دستگاه است.
شتر، نخل، بلم، قایق و کشتی، طاق کسری، پل سفید اهواز، شیر سنگی بابل مینای صبی را مزین می کنند. شتر نماد اعتدال و میانه روی است. نخل، مادر تمام روییدنی ها و نشانه پایداری و استواری در سرزمین گرم خوزستان است، آهوی مینای صبی نشان عارفی است گرفتار دنیا و مشتاق مطلوب. دروازه ایشتار، شیر سنگی بابل، پل هلالی اهواز، مناره سامرای عراق و دیگر اشکال روی این مینا کار می شوند.نمادها و نقش‌هایی که روی طلاهای ۲۲ عیار کار میشود همگی الهام گرفته از محیط پیرامونی بوده از جمله رودخانه کارون، نخل، شتر، پرندگان و … که سالیان سال است این نقش‌ها همچنان مشتری‌های خود را دارد.
صنعتگران این عرصه در شوش و شوشتر نقش‌هایی از چغازنبیل و حتی طاق کسری را بر روی دست‌سازه‌‌های قدیمی دیده‌‌اند و بنابر سنت گذشته همچنان این نقش‌ها را روی طلا و نقره حک می‌کنند.
اما درباره میناکاری خاص منداییان هم باید بگویم جنس این مینا شیشه نیست بلکه فلزی است از ترکیب طلا، نقره، مس و گوگرد و منحصر به منداییان است و در کشورهای دیگر هم شناخته شده است و باید گفت برند منداییان و شهر اهواز است.
باید گفت صنعتگران مندایی، میناکاری را روی طلای با عیار۲۲ انجام می‌دهند چراکه طلای با عیار ۱۸ به گفته آنها خشک است و میناکاری روی آن با کیفیت نمی‌شود و از طرفی طلای با عیار ۲۴ هم بسیار نرم است و احتمال ترکیب مینا و طلا وجود دارد بنابراین بهترین عیار برای میناکاری طلای ۲۲ عیار است.
مراحل تولید:
از تلفیق مینا با فلز طلا یا نقره، مینای سیاه تشکیل میشود. سپس با قالب‌گیری طلا یا نقره آن را متناسب با طرح و نقش مورد نظر به قطعات دلخواه با اندازه‌ها، ضخامت و شکل‌های گوناگون درمی‌آورند و این کار توسط ابزارهای ساده و دستی انجام میشود.در این مراحل پی در پی قطعات را در معرض حرارت و آتش مستقیم قرار می‌دهند تا قطعات نرم و انعطاف‌پذیر شوند.قطعات سیاه با جوشاندن در محلول اسیدی، زغاب و زاج سفید به رنگ زرد‌چوبه‌ای طلا و پنبه‌ای نقره نمایان می‌شوند. پس از طی این مراحل قطعات طلا و نقره را سوهان و سمباده کشید و آماده پرداخت و عرضه می‌کنند و در نهایت مارک سازنده و عیار فلز روی قطعه حک میشود.
این هنرمندان زبردست، با بهره گیری از المانهای بومی و با ظرافت خ‍‍اص‍‍ی، نقش های نخل، قایق و شتر را بر روی مینای ری‍خ‍ت‍ه شده بر قطعات طلا و نقره، در آورده و دس‍ت‍ب‍ن‍د، ح‍م‍‍ای‍ل، گردنبند و سینه ری‍ز، گوشواره و انگشتر می سازند و همه مراحل ساخت، توسط دست انجام می گیرد.به طور معمول مینای صبی به عراق، کویت و استرالیا صادر شده و در اهواز هم به صورت سفارشی بسته به دلخواه مشتریان کار انجام میشود.این آث‍‍ار ع‍لاوه بر ج‍ن‍ب‍ه اقتصادی، دارای ارزش هنری ب‍س‍ی‍‍اری هستند.صابئین یا پیروان حضرت یحیی (ع) هستند. طرح‌‌هایی که این افراد صنعتگر بر روی کارهای خوداستفاده می‌کنند برگرفته از فرهنگ و آداب و سنت‌های بومی منطقه است.
برای خرید طلا آنلاین به سایت کافه طلا مراجعه کنید.
